Inspiracją do jego utworzenia były wydobycie w 2011 roku podczas przebudowy chodnika w Nowej Wsi pod Wronkami ponad 800 fragmentów macew z wronieckiego kirkutu. Jest to największy w Polsce zbiór nagrobków żydowskich użytych przez Niemców do prac budowalnych, a następnie odzyskanych.

Ażeby zaopiekować się nimi grupa mieszkańców Wronek i okolic założyła Stowarzyszenie Lapidarium Żydowskie we Wronkach, a następnie zabezpieczyła je, oczyściła i zinwentaryzowała. W porozumieniu z władzami miasta na miejsce budowy lapidarium wybrano teren zarośnięty sosnami leżący przy ul. Zacisze, u podnóża zniszczonego cmentarza żydowskiego na tzw. Żydowskiej Górze. Zrealizowanie projektu lapidarium było możliwe dzięki dotacji i wpłatom dużej liczby osób prywatnych, organizacji i instytucji z Polski i zagranicy.

W 2017 roku w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie Stowarzyszenie Lapidarium Żydowskie we Wronkach zostało uhonorowane Laurem Pamięci przyznawanym osobom i instytucjom zaangażowanym w ochronę dziedzictwa kulturowego polskich Żydów. Lapidarium odwiedzają obecnie goście z Polski - głównie potomkowie polskich i wronieckich Żydów - z Europy, Izraela, Ameryki, czy Australii.

Drugim podjętym przez Stowarzyszenie przedsięwzięciem było przygotowanie i wydanie publikacji poświęcone wronieckim Żydom. Ukazało się ono w 2018 roku jako 1 w tym roku numer Zeszytów Muzeum Ziemi Wronieckiej pt. Żydzi we Wronkach i Wartosławiu – historia, dziedzictwo, pamięć. Publikacja była współfinansowana przez gminę Wronki, a w jej przygotowaniu uczestniczyły rożne osoby i instytucje z Polski i kilku innych krajów.

Trzecim i ostatnim podejmowanym przez Stowarzyszenie obecnie przedsięwzięciem jest zbiórka pieniędzy na konserwację 17 poważnie uszkodzonych pergaminów, fragmentów zwoju Tory, które zostały odnalezione w 1994 roku na poddaszu domu w Starym Mieście niedaleko Wronek, gdzie dawno temu przybito je do desek oddzielających większe poddasze od mniejszego. Można przypuszczać, że pergaminy pochodzą z Wronek. Obecnie znajdują się one w kolekcji Muzeum Ziemi Wronieckiej.

Stowarzyszenie po zrealizowaniu głównego celu, którym była budowa lapidarium, w najbliższych miesiącach zakończy swoją działalność.

Osoby zainteresowane tematyką żydowską we Wronkach mogą kontaktować się także z:

Muzeum Ziemi Wronieckiej, ul. Szkolna 2, tel. 67 25 40 133