Meir Jelbush ben Jehiel Michel Weisser zwany przez wszystkich MALBIM (od hebrajskich inicjałów), był słynnym rabinem i cenionym w całej Europie znawcą i komentatorem tekstów religijnych. Żył w latach 1809 - 1879. Znany jest ze swego bezkompromisowego podejścia do ruchów, które próbowały unowocześniać i reformować stare prawa i obyczaje. Traktowany jest jako wybitny komentator i znawca ksiąg biblijnych, ale istnieje też w świadomości wielu jako postać, której życie było pełne kontrowersji i tragizmu.
Malbim urodził się w Wołoczysku na Wołyniu (zachodnia Ukraina}. Pierwsze lekcje Talmudu i języka hebrajskiego pobierał od ojca. W wieku trzynastu lat Malbim opuścił rodzinne strony i udał się do Warszawy. Chciał studiować - słusznie - okazał się bowiem młodzieńcem niezwykle utalentowanym. Zdobył imponującą wiedzę nie tylko ze znajomości Tory, ale również w naukach ścisłych i historii. Był nawet nazywany "illuy from Volhyna" - (geniusz z Wołynia). Następnym etapem jego podróży jest polska Łęczyca, gdzie poślubia córkę miejskiego rabina Chayima Auerbacha. Mając dwadzieścia lat kończy pisanie komentarzy do tekstów Shulchan Aruch. Następnie zaczyna swoje podróże szukając promotora dla swoich tekstów - znalazł go w postaci Chasama Sofera, który później ponad 100 razy cytuje jego teksty i do końca życia uznaje go za postać wybitną.
W 1839 roku Malbim zostaje rabinem Wrześni, następnie następuje najciekawszy dla nas okres - w 1845 roku Malbim zostaje rabinem Kępna. W trakcie swojego rabinatu zyskuje tytuł: „Der Kempener Magid” (wybitny mówca z Kępna). Warto podkreślić, że w trakcie pobytu w naszym mieście opublikował słynną serię derashos (komentarzy) znanych jako Artzos Hashalom oraz komentarze do księgi Megillas Esther - są one uznawane za jedne z jego najważniejszych dzieł .
Po trzynastu latach pobytu w Kępnie, w 1858 roku Malbim zostaje rabinem Bukaresztu w Rumunii a dwa lata pózniej jest już Naczelnym Rabinem Rumunii. Co ciekawe, został ciepło przyjęty zarówno przez tradycyjnych, religijnych Żydów ( widzieli w nim bowiem uznanego myśliciela i mędrca), jak i przez zwolenników ruchu Maskilim (ich celem było unowocześnianie Judaizmu i dopasowanie go do kultury europejskiej). Wkrótce jednak - jego zdecydowana postawa doprowadziła do konfliktu z obiema stronami.
Podczas licznych podróży po Europie Malbim zdał sobie sprawę z negatywnego wpływu, jaki nowoczesne ruchy wywierały na ortodoksyjne rozumienie judaizmu i w kolejnych latach zwalczał tendencje godzące, jego zdaniem, w tradycyjne życie żydów w Rumunii. Kiedy wyższe sfery Bukaresztu inspirowane przez pisarza i znanego lekarza Iuliu Barasa chciały zastąpić lokalne zwyczaje nowymi praktykami europejskimi, napotkały na zdecydowany opór Malbima. Bronił on bowiem judaizmu w tradycyjnym rozumieniu: odrzucał nową edycję Siddur (tradycyjny codzienny modlitewnik), wymagał ścisłego przestrzegania Halakha (zbiór praw i zasad talmudycznych oraz rabinicznych). Zwalczał również próby zmian związane z codziennym życiem (ubiór, zasady noszenia pejsów i bród). Sprzeciwiał się także poglądom tak zwanego „zreformowanego judaizmu” godzącego, zdaniem Malbima, w pisane i ustne wersje Tory. Szerokim echem odbił się jego opór wobec planów budowy świątyni Templul Coral w stylu, który łączył cechy kościoła chrześcijańskiego i zreformowanych synagog w Europie Zachodniej (świątynia miała np. zawierać chór i organy). Obiekt jednak powstał i w 1864 roku stał się główną nieortodoksyjną synagogą Rumunii. Opór Malbima budziły także powstające nowe szkoły, które jego zdaniem poświęcały zbyt wiele uwagi studiom świeckim, zgłębianie Tory stawiając na drugim miejscu.
Jego autorytarny styl i nieprzejednana postawa sprawiły, że obie grupy (ortodoksyjni żydzi i nowoczesny ruch Maskilim) odnosiły się do niego z wrogością. Malbim jednak nie ustępował - codziennie dokonywał inspekcji noży w rzezni koszernej, grożąc ekskomuniką za najmniejsze odstępstwo od jego zaleceń - prowadziło to do wielu lokalnych konfliktów np między schochtim (rzeznicy rytualni). Malbim założył również stowarzyszenie studiów nad językiem hebrajskim, co z kolei zirytowało chasydów, którzy uważali takie analizy za przejaw trendów reprezentowanych przez ruch Haskalah (proeuropejski, nazywany także ruchem tworzącym „żydowskie oświecenie”).
Wszystkie te piętrzące się komplikacje doprowadziły do zadziwiającej sytuacji - Malbimowi zaproponowano finansową rekompensatę w zamian za rezygnację z pozycji rabina Rumunii. Jak nietrudno się domyślić, Malbim propozycję odrzucił. Wkrótce lokalne władze (naciskane przez wrogów Malbima ) wtrąciły go do więzienia na podstawie sfałszowanych oskarżeń o działalność kryminalną. Uwolniono go na podstawie poręczenia Mosesa Montefiore (żydowski filantrop mocno zaangażowany w obronę prześladowanych w Rumunii współwyznawców). Warunkiem uwolnienia też jednak opuszczenie Rumunii.
I tak zaczął się kolejny etap wędrówek po Europie tym razem mający również na celu oczyszczenie swojego dobrego imienia. Malbim odwołał się między innymi do sułtana Imperium Otomańskiego w Konstantynopolu (Istambuł), który w owym czasie kontrolował Rumunię, ale nie uzyskał odstąpienia od wyroku. Przez sześć miesięcy przebywał w Paryżu spotykając się w tym czasie z przedstawicielami społeczności żydowskich.
Po śmierci teścia Chaima Auerbacha w 1866 roku Malbim objął po nim pozycję Rabina w Łęczycy (co ciekawe, mieszkanie Malbima istnieje do dziś w budynku tzw. Małej Synagogi przy zbiegu ulic Kaliskiej i Szpitalnej). Tam też nie obyło się bez konfliktów - Malbim zakazał żydowskim rzeźnikom sprzedaży mięsa w jatkach miejskich. Nakazał robić to w synagodze. Ten, kto się nie podporządkował, nie otrzymywał od rabina certyfikatu koszerności.
Kolejne etapy jego peregrynacji to Królewiec, a potem Mogilew (Białoruś) Tam spotkał się ze sporą niechęcią ze strony zasymilowanych żydów i chasydów, z drugiej strony jego płomienne kazania i przemowy przyciągały wielu słuchaczy. Ale i tak spotkało go tam kolejne rozczarowanie - niechęć do kontaktów z prominentnymi zasymilowanymi mieszkańcami szybko ściągnęła na jego głowę kolejne fałszywe oskarżenia - tym razem o działalność wywrotową, polityczną. Otrzymał oficjalny nakaz opuszczenia Mogilewa.
Wkrótce kolejnym etapem jego wędrówki stał się Królewiec, gdzie objął funkcję głównego rabina społeczności polskiej. Przebywał tam cztery lata, ale podobnie jak w poprzednich miejscach, z racji swoich poglądów spotykał się z oporem i niechęcią. W 1879 roku przeniósł się do Wilna - został wyznaczony na rabina przez lokalną społeczność, ale gubernator sprzeciwił się tej nominacji na podstawie oskarżeń z Mogilewa. W tym samym roku zaproszono go do Nowego Jorku, aby objął funkcję naczelnego rabina Stanów Zjednoczonych, ale Malbim odmówił.. Na ostatnim etapie podróży zmierzał do Kremenczuka (Ukraina), gdzie miał zostać rabinem. Zmarł w trakcie podróży w Kijowie w roku 1879, w święto Rosz Ha-Szana (pierwszy dzień kalendarza żydowskiego).
Niezwykłość prac Malbima (nie wspominając o zaskakujących kolejach życia) polega na tym, że z jednej strony natrafiał na opór tradycyjnego ortodoksyjnego podejścia, a jednocześnie był ogromnie ceniony przez rabinicznych liderów tamtych czasów. Mówiono o nim: „Jak można pomniejszać rangę tak wielkiego umysłu jak Malbim!” Na paradoks zakrawa fakt, że jego komentarze i przemyślenia są wyjątkowo cenione przez współczesnych badaczy. I uważane za niezwykle nowoczesne i odkrywcze.
Tekst napisany na podstawie stron internetowych. Tłumaczenie Marek Froń
Tekst po raz pierwszy został opublikowany w Tygodniku Kępińskim 26 maja 2016 roku.
Dziękuję Mirosławowi Łapie i „Tygodnikowi Kępińskiemu” za zgodę na jego opublikowanie na portalu Chaim/Życie.
Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura w sieci, realizowane w 2020 r. przez Andrzeja Niziołka
CHAIM/ŻYCIE - portal o kulturze, Żydach, artystach i Wielkopolsce, to projekt edukacji i animacji kultury w Poznaniu i Wielkopolsce. Poszukujemy, gromadzimy i prezentujemy na niej trzy rodzaje materiałów:
* Dzieła twórców kultury odnoszące się do kultury żydowskiej i obecności Żydów w Poznaniu i Wielkopolsce.
* Materiały nt. kultury i historii Żydów wielkopolskich – jako mało znanego dziedzictwa kulturowego regionu.
* Informacje o działaniach lokalnych społeczników, organizacji, instytucji zajmujących się w Wielkopolsce upamiętnieniem Żydów w swoich miejscowościach oraz informacje o tychże działaczach i organizacjach.
Andrzej Niziołek
Hana Lasman
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Projekt finansowany jako zadanie publiczne Województwa Wielkopolskiego w dziedzinie kultury w 2021 r.