Nehama urodziła się 12 stycznia 1915 roku w Pakości w Polsce, zmarła w 2007 roku w moszawie Jesodot w Izraelu.

Rodzina Dawida Sonnabenda przeprowadziła się do Poznania z Mogilna 22 lipca 1921 roku i zamieszkała początkowo w pomieszczeniach mało użytkowanego szpitala żydowskiego przy dzisiejszej ul. Wieniawskiego. Dopiero 28 marca 1923 roku chazan wraz z żoną i dziećmi przeprowadzili się do mieszkania w budynku gminy żydowskiej przy ul. Szewskiej 10.

W 1934-1935 roku córka kantora Nechama wyemigrowała do Palestyny. W latach 40. wyszła za mąż za Waltera Herza, emigranta z Niemiec. Nie miała łatwego życia: zajmowała się rolnictwem, opieką nad starszymi ludźmi, różnymi domowymi pracami wykonywanymi dla innych; wychowała trójkę dzieci. Interesowała się filozofią na pograniczu z duchowością, całe życie dużo czytała.

Publikowany poniżej tekst Amosa Herza dotyczy głębokiego i traumatycznego dla trzyletniej dziewczynki wspomnienia z okresu po śmierci jej mamy. Jej ojciec Dawid żeni się powtórnie, a ona dorastając nie jest w stanie zaakceptować „nowej” mamy.

Tłumaczenie z hebrajskiego i przypisy Renata Kuśnierczak.

Dziadek Dawid – którego imię noszę jako Amos-Dawid – był dwukrotnie żonaty; jego pierwsza żona Jochewed Dobrzyńska (Dowczyńska) [zmarła] po tym, jak urodziła pierworodnego Iziego oraz Nani (Nahmę), moją matkę. Moja babcia zmarła, gdy moja matka miała trzy lata. Mój dziadek ożenił się po raz drugi z Friedą Nagel i urodziło się im jeszcze pięcioro dzieci: Adi, Rafi, Żejmi, Rosi i Naftali. Po śmierci matki pomoc domowa, która pomagała w wychowaniu dzieci i pracach domowych, [a] która była obecna w ich domu od niemowlęctwa mojej matki i była częścią rodzinnego pejzażu, otrzymała status „wyższej rangi zarządcy” życia rodzinnego.

Zgodnie z duchem czasu i zaistniałymi okolicznościami, krewni i członkowie gminy [żydowskiej] szukali dla mojego dziadka, który był centralną postacią w gminie, odpowiedniej [kandydatki do] sziduchu^[i]. Na szczęście znalazła się kandydatka: Frieda Nagel – Żydówka z Niemiec. Tych dwoje pobrało się i – jak powiedziano – urodziło im się pięcioro kolejnych dzieci.

Za kulisami okazało się, że pomoc domowa obdarzyła dziadka uczuciem i czuła, że może zająć miejsce Jochewed – jego zmarłej żony – a nawet wyjść za niego za mąż. Wieść o przybyciu do domu nowej żony była dla niej trudna i wzbudziła [jej] wielką zazdrość. Postanowiła zrobić wszystko co możliwe, aby zepsuć nową relację, wykorzystując dzieci, by wyobcować „gościa”.

Moja matka opowiadała, że gospodyni przygotowała ich (moją matkę i Iziego) w związku z przybyciem macochy. W dniu jej przyjazdu, gdy wysiadała z samochodu^[ii], który przywiózł ją ze stacji kolejowej, [gospodyni] stanęła na progu domu trzymając za ręce dwoje dzieci (każde jedną ręką) i obydwoje dzieci zaczęły krzyczeć: „Nie chcemy Ciebie, nie chcemy Ciebie… Nie jesteś naszą matką…”

Nie wiem, jakie były dalsze losy gospodyni – czy została w domu, czy nie. Jeśli została – z pewnością atmosfera była ciężka, a jeśli odeszła – z pewnością rozstanie było trudne dla mojej matki. Miała ciężkie wspomnienia od dnia przybycia Friedy, do dnia, w którym [sama] opuściła dom.

W tym okresie wśród młodzieży Ha-Szomer ha-Cair w Poznaniu (i w ogóle) na czasie^[iii] były hachszara^[iv] i alija la-Arec^[v]. Wprawdzie także moja matka była w ruchu [szomrowym], ale z tego, co zrozumiałem z jej wypowiedzi, głównym motywem jej alii były stosunki wewnętrzne w domu – które prawdopodobnie wyniknęły za przyczyną małżeństwa jej ojca z Fridą – i jej wola życia poza rodziną. Opowiadała, że opuściła dom (w wielu dziewiętnastu lat) wskutek pochopnej decyzji i bez prawdziwego pożegnania, czy też jak zwykło się mówić – „zostawiłam karteczkę i uciekłam z domu”. Do dziś nie umiem powiedzieć, czy był to opis metaforyczny, czy autentyczny.

Podczas spotkania rodzinnego [mój kuzyn] Jakow Awnet-Sonnabend powiedział: „W swojej (…) wypowiedzi Adi opowiada, że Nahma emigrowała do Erec w 1935 roku i odtąd atmosfera syjonistyczna i koncepcja alii la-Arec była centralną częścią życia rodzinnego”.

Wypowiedź Jakowa wywołała we mnie spokój i „pocieszenie”^[vi].

(Uzupełnienia tekstu w kwadratowych nawiasach pochodzą od tłumaczki i redaktora).

^[i] שידוך (hebr.) – zmówiny; umowa przedślubna zawierana między rodzinami kandydatów do małżeństwa; potocznie: swatanie.

^[ii] Chodzi raczej o bryczkę.

^[iii] W oryginale רוח התקופה (hebr.) – duch czasu, duch epoki.

^[iv] הכשרה (hebr.) – dosł. szkolenie; rodzaj praktycznego przygotowania do pracy i życia w Palestynie, prowadzonego w wyznaczonych ośrodkach.

^[v]עלייה לארץ (hebr.) - wstępowanie do Ziemi (tj. do Erec Israel) – imigracja Żydów do Palestyny.

^[vi] נחמה (hebr.) – gra słów; Nahma – imię żeńskie noszone przez matkę Amosa, oznacza również „pocieszenie”.