logo l

Wspomnienie Sharon i Elaine – Heinrich ratuje braci

Chaim/Życie

Niezwykle ważną w historii rodziny Sonnabendów postacią jest Heinrich (Jecheskiel) Sonnabend, urodzony w 1901 roku, młodszy o osiemnaście lat brat poznańskiego chazana Dawida Sonnabenda. 


O Heinrichu Sonnabendzie zbieramy dopiero informacje, ale jest to postać intrygująca, często wymieniana przez różne osoby i w różnych kontekstach. Ale na to, że to on po kolei ściągnął do Afryki trzech swoich braci zwróciły nam uwagę dopiero wnuczki Santo Soniniego – Szmuela Sonnabenda – mieszkajace w Londynie Sharon Malyan i Elaine Iljon-Foreman. Więc to głównie ich wspomnienie.

 

Heinrich zrobił chyba największą karierę spośród rodzeństwa Dawida, poznańskiego chazana. Studiował w Dreźnie i Heidelbergu inżynierię, potem doktoryzował się z socjologii na uniwersytecie w Padwie, a po studiach wyjechał do Rodezji, gdzie prowadził badania socjologiczno-antopologiczne. Poznał także dobrze Afrykę Środkową. Od 1938 roku wykładał socjologię na uniwerytecie w Johanesburgu. Miał lewicowe poglądy, był aktywnym syjonistą.

Kiedy wybuchła II wojna światowa Heinrich zgłosił się na ochotnika do brytyjskiego wojska – został przydzielony do VIII Armii działającej w Północnej Afryce, zajmował się M.IN. planowaniem urbanistycznym. To on zaplanował i kierował wielkim obozem jenieckim dla ponad 70 tysięcy jeńców włoskich. Przed końcem wojny zdążył także służyć jako oficer brytyjski w amerykańskim V Corpusie, gdzie zajmował się wojną psychologiczną.

Po zakończeniu II wojny Heinrich wrócił na uniwersytet w Johanesburgu. Od 1948 roku przyjeżdżał do Izraela, w 1952 zobił oficjalną aliję do kraju, ale chyba już wcześniej zamieszkał w Aszkelonie. Na prośbę Dawida Ben Guriona zajął się budową nowego miasta położonego nad morzem, trzydzieści kilometrów na południe od Tel Awiwu – budowanego na miejscu starożytnego miasta o tej samej nazwie. W 1952 roku Heinrich zostaje dyrektorem przedsiębiorstwa budowlanego Afridar, które zaczyna tworzyć żydowską miejscowość o tej samej nazwie (nazwa pochodzi od połączenia słów Afryka i dar, czyli mieszkać po hebrajskiu). W 1953 zaczyna  kierować regionem Aszkelonu – powstałym z połączenia Afridaru z również leżącym na terenach starożytnego Aszkelonu miastem arabskim (mieszkają tam wtedy już niemal sami Żydzi) al-Majdal. A w 1955 roku zostaje jego pierwszym burmistrzem.

Pierwszą żoną Heinricha była Fira z domu Sandler, polska Żydówka, lekarka (zmarła w RPA w 1946 roku). I to jej oraz jej mężowi, mówią siostry Sharon i Elaine, ocalenie zawdzięcza troje jego braci, w tym ich dziadek Santo. Heinrich musiał więc dosyć wyraźnie widzieć, w którą stronę zmierza sytuacja polityczna w Europie i nie mieć złudzeń co do zamiarów Hitlera. Fira i Heinrich Sonnabendowie zaczęli sprowadzać swoich krewnych do Rodezji co najmniej w 1935 roku. Już w 1936 przenosi się tam z Paryża (do Rodezji Południowej – istniały wówczas dwie brytyjskie kolonie Rodezja Północna – dzisiejsza Zambia i Rodezja Południowa – Zimbabwe) Mosze Sonnabend z żoną Esterą i córką Lottie. Przed 1939 rokiem robią to również kolejni bracia Szmuel (śpiewak operowy Santo Sonini) oraz Bernard, przedsiębiorca podobnie jak Mosze.

Fira Sonnabend była zaprzyjaźniona z oficerem imigracyjnym, urzędnikiem w brytyjskiej administracji Rodezji i to poprzez niego małżeństwo dość szybko załatwiało zgody i pozwolenia potrzebne do emigracji braci. To Heinrich zapewne pisał do swojego rodzeństwa składając im propozycję przenosin do Afryki, przedstawiając jak mają się sprawy i zapewniając o możności urządzenia się na miejscu. Gdy bracia się zgadzali w Europie i Afryce zaczynały się urzędnicze schody, by załatwić wszystkie pozwolenia i papiery, ale znajomość Firy z brytyjskim oficerem znacznie to ułatwiała. Tak przynajmniej to wygląda.

Heinrich musiał namawiać do wyjazdu z Europy także pozostałą trójkę rodzeństwa (z wyjątkiem Juliusza, który był w Rosji, a może już nie żył). Wiadomo, że Israel-Jose, który był malarzem i mieszkał w Paryżu, nie zdążył z niej skorzystać – chciał poczekać, aż jego synowie zdadzą maturę. Jego rodzina zginęła w Holokauście. A w jednym z listów w 1939 roku do Nechamy Dawid Sonnabend wspomina o „afykańskich bajkach”. I on musiał otrzymać propozycję wyjazdu od Firy i Heinricha – być może nawet parę, ponawianych w listach w ostatnich latach przed wojną, pisanych także do do ich matki, bo Sara mieszkała przecież z chazanem w Poznaniu. A jak wezwania do wyjazdy szłu do Israela w Paryżu i Dawida w Poznaniu, to dlaczego by nie miały być pisane także do ich jedynej siostry, Rosy we Włocławku.

Tuż przed wojną w Afryce jest już czworo braci Dawida. Dlaczego poznańskiemu kantorowi nie mieści się w głowie, że i tam można mieszkać i być chazanem? Santo wyjechał przecież z Niemiec w 1938 roku na podstawie oficjalnej umowy poświadczającej zatrudnienie go w Rodezji jako chazana i w Livingstone, gdzie zamieszkał, śpiewał w synagodze podczas szbabatowych nabożeństw.

Już w Izraelu Heinrich pomaga ustabilizować życie synowi Dawida, Rafiemu, który niedawo przyjechał ze Szwecji i ma młodą żonę oraz dziecko. Ściąga ich do budowanej wioski Afridar i zapewnia mały, ale własny dom – jeden z wielu budowanych dla nowych żydowskich imigrantów i osiedleńców.

Może cię zainteresować również

Projekt
CHAIM/ŻYCIE

Fundacja Tu Żyli Żydzi, Poznań


Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura w sieci, realizowane w 2020 r. przez Andrzeja Niziołka

CHAIM/ŻYCIE - portal o kulturze, Żydach, artystach i Wielkopolsce, to projekt edukacji i animacji kultury w Poznaniu i Wielkopolsce. Poszukujemy, gromadzimy i prezentujemy na niej trzy rodzaje materiałów:

* Dzieła twórców kultury odnoszące się do kultury żydowskiej i obecności Żydów w Poznaniu i Wielkopolsce.

* Materiały nt. kultury i historii Żydów wielkopolskich – jako mało znanego dziedzictwa kulturowego regionu.

* Informacje o działaniach lokalnych społeczników, organizacji, instytucji zajmujących się w Wielkopolsce upamiętnieniem Żydów w swoich miejscowościach oraz informacje o tychże działaczach i organizacjach.

Kontakt

  • Andrzej Niziołek

  • Hana Lasman

  • Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.


Projekt finansowany jako zadanie publiczne Województwa Wielkopolskiego w dziedzinie kultury w 2021 r.

© 2020 Fundacja Tu Żyli Żydzi. Strony Trojka Design.