Dzisiaj nikt z ostatnich poznańskich Żydów już nie żyje. A ja stałem się pośrednikiem przekazującym ich historie dalej, współczesnym. To czyni te wycieczki innymi, specyficznymi.

Oprowadzam je rokrocznie, przeważnie od maja do września, po śródmieściu i Starym Mieście w Poznaniu, gdzie już od XIII-XIV wieku istniała dzielnica żydowska. Prowadzę do miejsc związanych z historią poznańskich Żydów i pod domy, w których żyli moi bohaterowie. Pokazuję ich na starych, powiększonych fotografiach, zrobionych dawno temu w Poznaniu i opowiadam o ich życiu. Większość „moich” opowieści koncentruje się między I a II wojną światową, także nieco wcześniej lub później - bo ostatni poznańscy Żydzi, których spotkałem, byli przed wojną młodymi ludźmi lub dziećmi. Ale żeby opowiedzieć o żydowskiej historii miasta sięgam także głęboko w przeszłość - do czasów w średniowieczu i renesansie, kiedy gmina żydowska w Poznaniu była jedną pierwszych powstałych w Polsce, i jedną z najważniejszych, najbogatszych i cieszących się największym prestiżem wśród społeczności polskich Żydów. To wiadomości oczywiście wyczytane z książek, powtarzane. Wszystko inne jest już niepodobne do zwykłej wycieczki.

Niepowtarzalne w stworzonej przeze mnie koncepcji wycieczek jest to, że daję ich uczestnikom szansę na spotkanie z poznańskimi Żydami niemal twarzą w twarz - na zdjęciach, z imienia i nazwiska, opisując ich charaktery i losy. I że nie przywołuję tylko  wybitnych jednostek, które zapisały się w historii, jak choćby rabina Akivy Egera czy legendarnego Maharala, twórcy praskiego Golema. Mówię o zwykłych ludziach: kupcach, uczniach, studentach, sierotach czy prowadzących swoje domy ich żonach i matkach. I przytaczam ich własne słowa o tym, kim byli, jak żyli, w kim się kochali, czym się trudnili, jak tracili pracę albo (nie)radzili sobie z antysemityzmem przedwojennego miasta.

Oczywiście, po paru latach od zainaugurowania wycieczek, nie opowiadam już tylko opowieści zasłyszanych, jak było na początku. Wciąż docieram do nowych wspomnień, nieznanych zapisków i zdjęć pozostawionych przez zmarłych poznaniaków ich dzieciom. Je także włączam do wycieczek i zaczynam opowiadać, pokazuję nowe zdjęcia. Co roku moje wycieczki są trochę inne, wciąż się zmieniają, obrastają o nowe historie - tak, że ostatnie już tylko w części przypominają te, od których zaczynałem. Zmieniają się ich trasy i tematy, rozrastają różne wątki, pokazuję nowe twarze, wymieniam nowe nazwiska, prowadzę ich uczestników w nowe miejsca.

Taka formuła wycieczek pozwala nie tylko na przekazanie historii i opowiedzenie o faktach - ale także na spotkanie zwykłych ludzi, którzy kiedyś tu żyli, mieli swoje zawody i losy, a których wymordowano. Opowiadam czym się zajmowali, w kim się kochali, w co wierzyli i co ich spotkało. Mówię o zabawach w żydowskiej kawiarni Hirschlika, o subiektach i klientach sklepu z męskimi garniturami Mełamedzona, o bokserach i lekkoatletach z klubu sportowego Bar Kochba, o świętowaniu Purim, o naukach ostatniego rabina miasta Dawida Szyi Sendera. Także o idach i nadziejach harcerskiej organizacji syjonistycznej Ha-Szomer Ha-Cair - oraz o konkurującej z nią o dusze młodzieży szkole powszechnej dla Żydów pani Franciszki Propstowej, która wierzyła, w asymiulację. Wszyscy ci ludzie w większości zginęli w Holokauście - a ci, którzy przeżyli, zostawili o nich takie czy inne świadectwa.

To wydaje mi się w moich wycieczkach najważniejsze - pozwolić Polakom, współczesnym mieszkańcom Poznania, spotkać tutejszych Żydów. Spotkać się z myślami, marzeniami, uczuciami. Interesami, domami tych ludzi. Zobaczyć ich prześladowanych. Po co? By zobaczyć w nich ludzi takich jak my sami. Dzisiejsi Polacy nie są sami z siebie antysemitami (choć różni politycy dla swoich interesów budzą w nich nacjonalistów), ale nie widzą też w Żydzie człowieka. Zwyczajnego człowieka. Żyd dla wielu z nich to wciąż istota nierealna, wyobrażony byt - zatęchły zapach polskiej kultury. Choć zarazem Żydów bardzo ciekawi. Swoimi wycieczkami próbuję, jak myślę, ten stereotyp także rozbijać. Stwarzać okazję do spotkania i poznania. Życia mojego tu i teraz z życiem innego tu i kiedyś.

Wycieczki odbywają się w ramach letnich wydarzeń i propozycji kulturalnych dla mieszkańców Poznania oraz turystów, i są w większości finansowane przez władze miasta Poznania. Oprowadzam je przeważnie po dwóch lub trzech różnych trasach, podczas których przywołuję innych ludzi i wydarzenia. W latach 2017-2019 cieszyły się dość dużym powodzeniem - średnio w każdej brało udział około 70 osób. Oprowadzałem je wtedy indywidualnie, jako ja. Od 2020 roku - roku pandemicznego, kiedy z powodu zagrożenia i ograniczeń brało w nich średnio udział około 30 osób - oprowadzam wycieczki z ramienia Fundacji Tu żyli Żydzi.

Więcej o poznańskich Żydach - znajdziecie tu, na Chaim/Życie czy np. na stronie fira1915.pl.