Publikujemy bibliografię zestawioną przez prof. Rafała Witkowskiego, a dla portalu Chaim/Życie opracowaną specjalnie przez prof. Macieja Michalskiego - historyków Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mamy nadzieję, że okaże się ona pomocna dla historyków, regionalistów, organizacji, instytucji czy innych podmiotów zainteresowanych historią żydowską tak całej Wielkopolski, jak jej konkretnych miejscowości.
Przytoczony poniżej tekstKiedy i skąd przybyli Żydzi do Polski to wykład Majera Bałabana, jaki po obronieniu swojej pracy habilitacyjnej wygłosił w 1928 roku na Uniwersytecie Warszawskim. Owo przybywanie Żydów do Polski odbywało się, wg niego, w czterech kolejnych okresach, tak z zachodu jak wschodu, a najbardziej masową była emigracja od drugiej połowy XIII do końca XV wieku, podczas której Żydzi docierali do Wielkopolski i na Śląsk z miast niemieckich, Wiednia i Pragi - przyciągani dodatkowo przez przywileje, które otrzymywali od tutejszych książąt.
W tym znakomitym tekście prof. Krzysztof A. Makowski opisuje historię wielkopolskich Żydów koncentrując się na XIX i XX wieku i przedstawia czynniki, które wskutek rozbiorów - konkretnie po 1815 roku - doprowadziły do rozejścia się dróg rozwojowych ludności żydowskiej w pruskiej i rosyjskiej części regionu.
Tekst Dariusza Czwojdraka dotyczący Rydzyny - miasta, w którym istniała jedna z najmniejszych gmin żydowskich w Wielkopolsce - zaskakuje. Oparty jest na suchych danych statystycznych zaczerpniętych z ksiąg metrykalnych: urodzeń, małżeństw i zgonów gminy żydowskiej w Rydzynie począwszy od 1848 roku - i na jej przykładzie pokazuje rozłożony na dziesięciolecia, ale nieodwracalnie następujący proces zamierania i umierania społeczności żydowskiej w tym miasteczku na południu, a tak naprawdę w całym regionie. Bo to, co tam się działo, w drugiej połowie XIX wieku działo się wszędzie w Wielkopolsce...
Proces emancypacji Żydów w Prusach w XIX wieku i uzyskanie przez nich równouprawnienia w 1848 i 1850 roku sprawiły, że żydowska młodzież coraz częściej była powoływana do wojska. Wśród walczących i poległych znaleźli się między innymi Żydzi z Rawicza i powiatu rawickiego, których imiona uległy dziś zupełnemu zapomnieniu.
Projekt CHAIM/ŻYCIE
Fundacja Tu Żyli Żydzi, Poznań
Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura w sieci, realizowane w 2020 r. przez Andrzeja Niziołka
CHAIM/ŻYCIE - portal o kulturze, Żydach, artystach i Wielkopolsce, to projekt edukacji i animacji kultury w Poznaniu i Wielkopolsce. Poszukujemy, gromadzimy i prezentujemy na niej trzy rodzaje materiałów:
* Dzieła twórców kultury odnoszące się do kultury żydowskiej i obecności Żydów w Poznaniu i Wielkopolsce.
* Materiały nt. kultury i historii Żydów wielkopolskich – jako mało znanego dziedzictwa kulturowego regionu.
* Informacje o działaniach lokalnych społeczników, organizacji, instytucji zajmujących się w Wielkopolsce upamiętnieniem Żydów w swoich miejscowościach oraz informacje o tychże działaczach i organizacjach.
