Jacek Kubiak, poznański dokumentalista, scenarzysta, reżyser i producent filmowy, w wielu ze swoich filmów zajmuje się tematem wypędzeń z Warthegau, które hitlerowcy przeprowadzają od jesieni 1939 roku w Wielkopolsce. Film „Jasnowłosa prowincja” z 2009 roku, który poznański reżyser stworzył razem z niemieckim dokumentalistą Klausem Salge, należy do najbardziej poruszających w jego dorobku. Oparty jest na prostym pomyśle: opowiedzieć o masowych deportacjach, wypędzeniach i przesiedleniach ludności w czasie II wojny światowej za pomocą jednego rejonu: Kraju Warty i trzech bohaterów, mieszkańców Poznania, którzy zostali nimi dotknięci - choć każdy inaczej.

Pierwszym z nich jest Helmut Steinitz, urodzony w Poznaniu w 1927 roku w rodzinie żydowskiej uważającej się za Niemców i należącej do niemieckiej mniejszości w Poznaniu. Drugim Polak Henryk Jaszcz, a trzecim Dieter Bielenstein, Niemiec z Łotwy. Tylko Jaszcz w momencie wybuchu wojny jest spośród nich młodzieńcem, pozostałych dwóch to dzieci.

Rodzinę Steinitzów jeszcze w 1939 roku, jako jednych z pierwszych Niemcy wysiedlają z Poznania do Generalnego Gubernatorstwa. Podobnie dzieje się z rodziną Jaszcza. Obie rodziny trafiają transportami do Ostrowca Świętokrzyskiego, w którym Jaszczowie zostają na czas wojny, a z którego Steinitzowie wyjeżdżają do Krakowa. Ich los jest odmienny: Polacy to podludzie, którym Niemcy chwilowo pozwalają żyć, żeby korzystać z ich niewolniczej siły, Żydzi nie mają prawa żyć w ogóle. Henryk Jaszcz zostaje z czasem partyzantem w Górach Świętokrzyskich, Steinitzowie, z wyjątkiem Helmuta, trafiają do komory gazowej w Bełżcu. Na miejsce wysiedlonych, do Poznania, sprowadzani są Niemcy z głębi ZSRR i z krajów nadbałtyckich, by w duchu narodowej ideologii i etnicznej socjotechniki III Rzeszy stworzyć nową, modelową społeczność przyszłych Niemiec. Wśród nich rodzina Bielensteinów i jeden z ich synów, Dieter urodzony w 1931 roku, która zostaje przesiedlona do Wielkopolski w 1940 roku z miasta Mitau, inaczej Jegława, na Łotwie.

W filmie Helmut Zwi Steinitz, emerytowany inżynier z Tel Awiwu, wraca w latach 2000, po siedemdziesięcioletnej nieobecności do Poznania i do Polski, by zobaczyć miejsce, w którym się urodził i w którym zginęli jego rodzice oraz brat. Od lat do Poznania przyjeżdża także Dieter Bielenstein, znajomy polskiej rodziny, w której domu on i jego rodzice żyli jak we własnym do 1945 roku, a który jako dorosły człowiek nie może pogodzić się z tą wyrządzoną przez jego rodziców niesprawiedliwością. W opowieści tej trójki o losach swoich i ich rodzin, w filmie wplecione są wypowiedzi innych ofiar wysiedleń oraz historyków.

Sceny, w których Helmut - w Izraelu przyjął imię Zwi - Steinitz wraca do swojego dawnego mieszkania przy ulicy Kochanowskiego 4, kiedy opowiada o niewiarygodnym pożegnaniu ze swoją rodziną w momencie ich wywózki z Krakowa, albo kiedy jest w Bełżcu, gdzie zginęli, są jednymi z najbardziej poruszających momentów filmu.

„Jasnowłosa Prowincja” miała swoją zagraniczną premierę na antenie niemiecko-francuskiego kanału Arte.  Francuski dziennik „Le Figaro” nazwał ten film pasjonującym dokumentem o przeprowadzanych przez Hitlera i Himmlera czystkach etnicznych. Obraz wielokrotnie był pokazywany również na pokazach publicznych w Polsce i Niemczech, m.in. w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, w Muzeum Topografii Terroru w Berlinie, czy towarzysząc kolejnym ekspozycjom wystawy „Wypędzeni 1939...” zorganizowanej przez Związek Miast Polskich, a pokazywanej np. w Oświęcimiu, w Sejmie RP w Warszawie i w wielu miastach Wielkopolski. Inspiracją do zorganizowania tej ekspozycji stała się właśnie „Jasnowłosa prowincja”. W 2010 roku autorzy tego filmu zostali za swoją produkcję uhonorowani Polsko-Niemiecką Nagrodę Dziennikarską.  (an)

Dziękuję Jackowi Kubiakowi za udostępnienie filmu i materiałów fotograficznych portalowi Chaim/Życie.