logo l

Reportaże z pamięci. "Wspomnienia z trzech światów" Noacha Lasmana

Andrzej Niziołek

W ciągu dwudziestu lat Noach Lasman pisze dziewięć książek - w większości będących literackimi wspomnieniami obejmującymi ponad trzydzieści lat, od końca lat 20. do końca lat 50. XX wieku. Te książki - opis Polski od endeckiego Poznania, przez wojenną Zagładę, do komunistycznego PRL-u - w 2019 roku ukazały się w Poznaniu jako książka "Wspomnienia z trzech światów". Wciągają jak książka przygodowa i są ważnym świadectwem dla historyków.


Noach Lasman (1924-2018) to poznański Żyd, jedyny ocalałym z Hokolaustu ze swojej rodziny. Po wojnie wraca do Poznania - jako jeden z dwóch Żydów z całej niespełna trzytysięcznej żydowskiej społeczności w tym mieście przed wojną. W 1957 roku wyjeżdża do Izraela, jest cenionym geologiem, pracuje m.in. w Afryce i w Ameryce Południowej. W 1985 roku mając 61 lat porzuca swój zawód i zaczyna pisać książki. Początkowo fabularyzuje swoje wojenne wspomnienia, potem zapisuje już tylko to, co przeżył. Pisze polszczyzną żywą, jasną, zwięzłą, naładowaną mnóstwem emocji i refleksji.

W swoich tekstach Lasman daje świadectwo bardzo namacalne, bo nie tylko konkretne i bogate w wątki, ale także pełne psychologicznie, a jego zdolność do oddawania klimatu i obrazu tamtych światów - przedwojennego, wojennego i powojennego - oraz świetny styl sprawiają, że powstają teksty będące jednocześnie i literaturą, i ważnym historycznym świadectwem. Przy tym wszystkim ma on jednak ogromne trudności z publikacją swoich książek. Zaczyna pisać późno, kiedy innych holokaustowych świadectw jest już dużo, a i nowe realia ekonomicznej kalkulacji na polskim rynku wydawniczym lat 90. nie sprzyjają podobnym publikacjom.

Noach okładka

Jak pisał o tej twórczości dobrze ją znający Iaakov Karcz, również geolog i polski Żyd: „Pisarstwo Noacha Lasmana to nie literatura piękna, a raczej autentyczne, dziennikarskie reportaże z pola walki o życie pisane wiele lat po II wojnie światowej. Dlaczego wybrał ten styl? Myślę, że denerwowała go przemądrzała akademizacja czasów Zagłady, w której komentarze są ważniejsze niż same wypadki. Z drugiej zaś strony irytowały go próby dostosowania czasów wojny i Zagłady do etosów narodowych, w których ważne jest nie tyle »co było« (bo to można przemilczeć i zakopać), ile raczej co »powinno być było«. Z tych usiłowań powstawały legendy, które szybko stawały się ciałem. Dlatego też Noach tak bardzo chciał, aby jego książki zostały wydane w Polsce – i to właśnie w tej »dziennikarskiej« formie odtwarzającej tamtą codzienną, ponurą, zapomnianą już rzeczywistość. Tak mało było w niej przebłysków ludzkości – a jednak były one tak ważne”.

Miałem szczęście być przez wiele lat dobrym znajomym pana Noacha, jak go zawsze nazywałem, a może po trochu niewypowiedzianym przyjacielem. W każdym razie zaufał mi, skoro w 2017 roku kazał przekazać mi zieloną teczkę, a w niej maszynopisy jego wspomnień z okresu 1939-1942. Wiedział, że coś z tym zrobię.

Dotąd wydawało się, że ten okres - ucieczki z Poznania i pobytu w prowincjonalnym getcie w Łosicach na Podlasiu - nie został przez niego opisany. Odkrycie tych tekstów umożliwiło „ucieczkę do przodu” w myśleniu o publikacji twórczości Lasmana w Polsce, dotąd prawie w ogóle tutaj nieznanej. Skoro tak trudno było wydawać je pojedynczo, trzeba było wydać je razem - w sumie sześć książek i obszernych tekstów. Tak powstały 700-stronicowe Wspomnienia z trzech światów, książka opublikowana w 2019 roku przez Wydawnictwo Miejskie Posnania, z miejsca zauważone przez polskich historyków zajmujących się tematyką Holokaustu i stosunków polsko-żydowskich podczas wojny.

Publikuję w postaci pdf stron książki dwa rozdziały z tej obszernej publikacji - dziękuję Wydawnictwu Miejskiemu Posnania za zgodę na takie ich upublicznienie. Pierwszy z tych rozdziałów, Wygnańcy w Zbąszyniu, daje unikalne świadectwo mobilizacji i działań, jakie od końca października 1938 roku podejmowała cała gmina żydowska w Poznaniu ażeby pomóc niemieckim Żydom - obywatelom polskim brutalnie wówczas wysiedlonym przez władze III Rzeszy w ramach „oczyszczania” z nich Niemiec. Drugi to niesamowita relacja - właściwie spisany z pamięci reportaż - opisująca podróż, jaką w listopadzie 1939 roku samotnie podejmuje przez piętnastoletni wówczas Noach przez okupowaną od niedawna Polskę. To obraz pogrążonego w świeżej w traumie wrześniowej klęski społeczeństwa, kraju pełnego chaosu, prześladowań i niebezpieczeństw rozpoczynającej się dopiero niemieckiej okupacji. Noach jedzie koleją przez Kalisz, Łódź i Warszawę z Poznania do małego miasteczka Łosice na Podlasiu, w nadziei znalezienia tam dla rodziny schronienia.

Książka jest dostępna w poznańskich księgarniach albo w Centrum Informacji Kulturalnej (budynek Arkadii) w Poznaniu.

Noach Lasman Wspomnienia z trzech światów. Wybór, opracowanie i posłowie Andrzej Niziołek. Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań 2019.

Żydowscy robotnicy przymusowi budujący szosę między Siedlcami a Międzyrzecem Podlaskim, 1942 rok. Noach Lasman był jednym z nich. Fotografia: Andrzej Wierzchowiecki

Projekt
CHAIM/ŻYCIE

Fundacja Tu Żyli Żydzi, Poznań


Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura w sieci, realizowane w 2020 r. przez Andrzeja Niziołka

CHAIM/ŻYCIE - portal o kulturze, Żydach, artystach i Wielkopolsce, to projekt edukacji i animacji kultury w Poznaniu i Wielkopolsce. Poszukujemy, gromadzimy i prezentujemy na niej trzy rodzaje materiałów:

* Dzieła twórców kultury odnoszące się do kultury żydowskiej i obecności Żydów w Poznaniu i Wielkopolsce.

* Materiały nt. kultury i historii Żydów wielkopolskich – jako mało znanego dziedzictwa kulturowego regionu.

* Informacje o działaniach lokalnych społeczników, organizacji, instytucji zajmujących się w Wielkopolsce upamiętnieniem Żydów w swoich miejscowościach oraz informacje o tychże działaczach i organizacjach.

Kontakt

  • Andrzej Niziołek

  • Hana Lasman

  • Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.


Projekt finansowany jako zadanie publiczne Województwa Wielkopolskiego w dziedzinie kultury w 2021 r.

© 2020 Fundacja Tu Żyli Żydzi. Strony Trojka Design.