Gerda Cohen (1) z domu Treidel, autorka publikowanego tekstu, urodziła się 20 stycznia 1920 roku w górniczej miejscowości niedaleko Dortmundu w Niemczech. Od młodości była związana z ruchem syjonistycznym i w ramach akcji emigracyjnej organizowanej przez Międzynarodową Syjonistyczną Organizację Kobiet WIZO (2) wyjechała w 1938 roku do Palestyny. Emigrację poprzedziła jej wcześniejsza ucieczka z domu rodzinnego, w którym prawdopodobnie nie miała wsparcia dla swoich planów.

Gerda Cohen

Jej losy w Erec Israel są typowym przykładem drogi życiowej chalucim (3) – żydowskich osadników syjonistycznych w Palestynie. Zgodnie z ideałami ruchu syjonistycznego najpierw kształciła się w rolnictwie w Apuli, a potem pracowała w kibucu Chulata, gdzie zajmowała się produkcją i przetwórstwem mleka, a następnie połowem ryb w jeziorze Chula (4). Docelowo osiadła w kibucu Elon (5), z którego wywodził się jej mąż Jochanan Cohen (Hans Kann). Tam początkowo również pracowała w mleczarstwie, a następnie jako kucharka oraz w piekarstwie.

Autobiograficzna trylogia

Po 1958 roku, w którym ukończyła kurs aktorstwa i reżyserii, zajęła się organizacją uroczystości i oprawą świąt obchodzonych w kibucu, angażując do udziału w nich miejscowe dzieci. Pisała również scenariusze przedstawień, które reżyserowała. Niektóre z nich wykorzystywano w sąsiednich kibucach, a dwa opublikowano. Stopniowo zaczęła pisać książki dla dzieci i młodzieży oraz książki kulinarne. W 1982 roku otrzymała Nagrodę Eschmana (6) za krótkie opowiadanie. Tłumaczyła także twórczość niemieckich poetów: Heinricha Heine, Reinera Marii Rilkego, Wilhelma Buscha i Christiana Morgensterna.

Wszystko, co napisała było pełne humoru, wypełnione barwnymi i sugestywnymi opisami, a przede przesycone miłością. Jej opowiadaniach osadzone były w realiach dnia codziennego i w najbliższym otoczeniu ich bohaterów – pisała o twórczości Gerdy Cohen Herclija Raz (7).

Gerda Cohen jest autorką autobiograficznej trylogii. W 1995 roku ukazała się Zakochana dziewczyna (8), traktująca o dzieciństwie spędzonym w Niemczech do momentu objęcia władzy przez Hitlera. Książka otrzymała wyróżnienie w ramach konkursu o nagrodę im. Aarona Zawa (9). Opublikowana w 1999 roku książka Odwzajemniony uśmiech (10) opisuje dalsze losy Gerdy w Niemczech oraz okres spędzony w Apuli, już po imigracji do Palestyny. Ostatnia z serii pozycja – Żyć z jeziorem (11) – opowiada o pobycie Gerdy w Chulacie.

Gerda Cohen napisała również biografię swojego męża i dzieci. Powstała ona jako wyjątkowy prezent urodzinowy dla męża, poznańskiego Żyda. Publikowany poniżej tekst jest pierwszym rozdziałem tej pozycji, noszącej tytuł Ojciec z kieszeniami (12). Warto zaprezentować go czytelnikowi zainteresowanemu losem wielkopolskich Żydów.

Cohen - Memories

Akcja tej ostatniej książki, napisanej przez Gerdę Cohen w oparciu o relację jej męża, rozgrywa się w Poznaniu i w Warszawie, w żydowskich hachszarach (13) na terenie II Rzeczypospolitej, w Palestynie, w Północnej Afryce i ponownie w Europie (pod koniec II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu), a wreszcie w zaciszu kibucu Elon w Górnej Galilei, gdzie jej bohater spędził większość swojego życia. Tekst daje wgląd w losy Jochanana Cohena i opisuje jego życie upływające w zmieniających się realiach społecznych i historycznych.

W rodzimym kibucu Elon, którego był członkiem-założycielem, Hans/Jochanan początkowo pełnił rolę szewca – niezwykle przydatną w trudnych warunkach pionierskiego zagospodarowywania ziemi. W okresie wojny przeżył okres żołnierski w Brygadzie Żydowskiej (14). Po powrocie z wojny został pierwszym nauczycielem, a później dyrektorem szkoły podstawowej w swoim kibucu.

Gerda i Jochanan poznali się za sprawą korespondencji wojennej, którą Gerda prowadziła z ramienia kibucu Chulata z żydowskimi żołnierzami w okresie II wojny światowej. Jako małżeństwo wychowali wspólnie pięcioro dzieci.

Swoją pamięć o związkach z Poznaniem Jochanan Cohen wyraził redagując księgę pamiątkową Żydów poznańskich wydaną w 1994 roku w Tel Awiwie pt. Poznań – Memories (15).  Ponadto napisał książkę Legendarne piaski (16), rodzaj przewodnika po Erec Israel inspirowanego informacjami zaczerpniętymi z Biblii. Był też redaktorem książek swojej żony.

Przy okazji lektury I rozdziału Ojca z kieszeniami (do przeczytania w zapisie pdf obok) warto spróbować odpowiedzieć sobie na pytanie, jakie było życie Żydów, gdy jeszcze „tu żyli” oraz jak potoczyło się dalej, o ile nie zginęli w Holokauście. Bo ci, którzy uniknęli lub przeżyli Zagładę, mieli swoje dalsze losy.

Dziękujemy rodzinie Gerdy i Hansa Cohenów za zgodę na publikację na Chaim/Życie fragmentu książki "Ojciec z kieszeniami". Przedrukowywanie tekstu bez zgody tłumaczki i Fundacji Tu żyli Żydzi zabronione.

Przypisy

1 Informacje o autorce Gerdzie Cohen i jej mężu Jochananie Cohenie opracowano w oparciu o internetowy Leksykon Literatury Hebrajskiej i pośmiertnego wspomnienia o tym małżeństwie autorstwa zaprzyjaźnionej z nim pisarki Herzlii Raz. Por. גרדה כהן (osu.edu) i https://library.osu.edu/projects/hebrew-lexicon/99995-files/99995062/99995062-130-002-003.pdf (dostęp 13.02.2021 r.)

2 WIZO (od ang. Women’s International Zionist Organization; hebr. ויצ"ו ) międzynarodowa organizacja syjonistyczna założona w Londynie w 1920. Współcześnie ma swoją siedzibę na osiedlu Ha-Cafon ha-Chadasz w Tel Awiwie.

3 חלוצים (hebr. ) - żydowscy emigranci do Palestyny. Wcielali w życie założenia syjonizmu poprzez rozwijające się od początku XX wieku osadnictwo żydowskie w Palestynie i zakładanie kibuców.

4 Jezioro wypełniające dawniej 1/3 rolniczej doliny Emek ha-Chula, leżącej między Górną Galileą a Wzgórzami Golan. Dziś znacznie mniejsze na skutek prac osuszających okoliczne tereny uprawne.

5 Elon - kibuc tuż przy granicy z Libanem w północnym Izraelu, założony w 1938 roku przez polskich Żydów. Po II wojnie światowej mieszkała w nim spora grupa Żydów z Poznania. Oficjalna nazwa kibucu brzmi Elon, ale Żydzi polscy wymawiają ją jako Eilon.

6 Nagroda przyznawana w Izraelu od 1958 roku w różnych dziedzinach sztuki. Jej nazwa pochodzi od nazwiska poety, autora sztuk teatralnych i tłumacza Aarona Eschmana (1896-1981).

7 Herclija Raz – poetka, pisarka, autorka książek dla dzieci, wychowawca i krytyk literacki.

8 Hebr. ילדה מאוהבת – wyd. w 1995 roku.

9 Nagroda przyznawana izraelskim pisarzom tworzącym dla dzieci i młodzieży. 

10 Hebr.  מחזירה חיוך– wyd. w 1999 roku.

11 Hebr. לחיות עם אגם – wyd. w 2001 roku.

12 Hebr.  אבא עם כיסים – książka opublikowana nakładem własnym autorki.

13 Hachszara (hebr. הכשרה); dosł. szkolenie – rodzaj praktycznego przygotowania do pracy i życia w Palestynie, prowadzonego w wyznaczonych ośrodkach.

14 6 sierpnia 1942 Brytyjczycy sformowali Palestinian Regiment złożony z trzech żydowskich batalionów piechoty i jednego arabskiego. 28 września został on przydzielony do Królewskiego Pułku East Kent (The Buffs). Palestinian Regiment został użyty do służby ochronnej i wartowniczej na obszarze Egiptu, a następnie w Cyrenajce. Żołnierze domagali się jednak udziału w walce z Niemcami pod własną flagą.

15 Książka ukazała się z inicjatywy Związku Uchodźców z Poznania w Izraelu.

16 Hebr. מקרא-חול.