Rotblat, w czasie wojny przebywający w Wielkiej Brytanii i USA, uświadomiwszy sobie, w stworzeniu jak strasznej broni uczestniczył, stał się na resztę życia naukowcem walczącym o zlikwidowanie broni atomowej i masowej zagłady. W 1995 roku wraz z pacyfistycznym ruchem uczonych Pugwsh, który w 1957 roku współtworzył i którym przez lata kierował, otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

Do niedawna Józef Rotblat był w Polsce postacią nieznaną. Zainteresowanie nim przyszło tak naprawdę dobrych kilka lat po jego śmierci w 2005 roku Pierwszą polską jego biografię Noblista z Nowolipek. Józefa Rotblata wojna o pokój wydał w 2018 roku Marek Górlikowski. Wydana kilka miesięcy po niej Książka Joanny Roszak wchodzi głębiej w sferę Rotblata bycia i czucia się Polakiem, w świat jego rodziny i uczuć do żony, która ginie podczas wojny.

„Gdy zaczynałam pracę nad książką, chciałam przede wszystkim wypełnić liczne białe plamy pozostałe w wiedzy o polskich wątkach życia Józefa Rotblata, będącego wówczas w kraju urodzenia postacią nie tyle zapomnianą, co raczej nie znaną. Wiele obrazów nie miało ostrości, poszlaki powoli zamieniły się w szlaki, pozwalały zbudować pełniejszy portret. W owej archeologii dzień po dniu ukazywał się żydowski los. Planowałam pisać historię Rotblata, zaczęłam opowiadać dzieje jego rodziny” - pisała o tej książce w momencie jej wydania autorka. „Materiały biograficzne związane z Rotblatem tworzą bazę danych, którą można wykorzystywać na rozliczne sposoby; konstruować opowieść miłosną (po śmierci Toli Józef Rotblat nie ożenił się powtórnie, ich listy, wymieniane w pierwszych latach wojny, są przejmującym świadectwem dojrzewającej miłości), kryminalną i sensacyjną. Nade wszystko pozwalają opowiedzieć historię o dzielnym człowieku, który w roku 1945 stracił to, w czym pokładał nadzieję: żonę oraz wiarę w naukę i sumienie naukowców”.

„Zaiste, ten [polski - przyp.] etap życia Rotblata, zapomniany, traktowany jest, ze względu na jego późniejsze zaangażowanie w ruch pacyfistyczny, nieco po macoszemu” - pisał o tej książce Adam Kraszewski. „A przecież to gotowy scenariusz na kilka opowieści. Opowieść o biedzie, o ciągłym jedzeniu gotowanych ziemniaków, o produkcji bimbru przez ojca naszego Noblisty, o codziennej walce o byt i lepsze wykształcenie. To też opowieść o zdrowych, naukowych ambicjach, takich, które jeszcze nie przyjmują do wiadomości zagrożeń ze strony polityków i wojskowych, którzy w każdym wynalazku widzą sposób na stworzenie śmiercionośnej broni, lub choćby źródła politycznego nacisku. (…) Wreszcie może to być opowieść o wielkiej, ale tragicznie zakończonej miłości dwójki ludzi, których nieszczęściem było życie w XX wieku. I wreszcie dochodzimy do kolejnych opowieści. O tym jak przekonany o tym, że alianci powinni wyprodukować bombę atomową wcześniej niż hitlerowskie Niemcy, naukowiec włącza się w badania nad nową bronią, by potem niczym Szaweł z Tarsu, oślepiony jej niszczycielską mocą, stać się jednym z jej najzagorzalszych przeciwników. Te kilka opowieści splata się w jedną, a sposób pisania przez Joannę Roszak, wymusza u czytelnika refleksję, zarówno nad historią i teraźniejszością, jak i nad tym, co nas, wspaniałych ludzi zachodniej cywilizacji, czeka w mniej lub bardziej odległej przyszłości”.

Zainteresowanie Joanny Roszak postacią Rotblata nie jest przypadkowe. 2016 roku utworzyła ona razem z Tomaszem Kostrzewą i Anną Muus Fundację Józefa Rotblata, której celem jest popularyzowanie - poprzez działalność edukacyjną i kulturalną - postaci i wiedzy tego wybitnego fizyka i człowieka, upowszechnianie jego dorobku naukowego i wieloletniej społecznej aktywności na rzecz pokoju, oraz kontynuacja działań jej patrona na rzecz pokoju. (an)

Joanna Roszak Żuraw z origami. Opowieść o Józefie Rotblacie. Wydawnictwo Pogranicze 2019.