Po powieści Hirscha Lampion, zaprezentowanej na Chaim/Życie tutaj: https://chaim-zycie.pl/tworczosc-artystyczna/literatura/505-leo-hirsch-zapomniany-pisarz-z-ostrowa, przedstawiamy jego tekst Przy granicy (An der Grenze), wydrukowane w latach 1934-35 w czasopiśmie Der Morgen. Stanowi ono część nigdy nie opublikowanej jego powieściu Iluzja (Illusion).

Gimnazjum w Ostrowie, w którym m.in. rozgrywa się akcja opowiadania

Fabularnie Przy granicy to opowieść o młodości późniejszego dziennikarza i rewolucjonisty Michaela Boskina rozgrywająca się w środowisku wschodnich (z pespektywy niemieckiej) Żydów. Hirsch opisuje w niej codzienność żydowskiej gminy w Ostrowie, której bogatsi i społecznie wyżej postawieni przdstawiciele nie pzestrzegają już jednak religijnej ortodoksyjności swoich przodków, inaczej niż Żydzi z biedniejszych i wielodzietnych rodzin, którzy starają się jej formy zachowywać. Pisarz ukazuje Żydów na tle lokalnej społeczności Ostrowa, miasta pogranicza z jednej strony religi i kultur, z drugiej rzeczywistego miasta leżącego na kresach pruskiej prowincji, najpierw tuż przy granicy najpierw z Rosją, a po I wojnie światowej przy granicy Polski i Niemiec. Na przykład klasę męskiego gimnazjum, do którego chodzi w Ostrowie główny bohater opowiadania, Hirsz opisuje tak: Z przodu w pierwszej ławce siedział syn rektora, mały łobuz, obok niego podobni do siebie jak dwie krople wody bliźniacy Barabaszowie, w drugiej ławce synowie niemieckich urzędników, w trzeciej kilku polskich synów szlachty, a wśród nich Hosea, nazywany „małym”, chociaż był najstarszym z dwunastu dzieci rodziny Kiwi, potem polscy wychowankowie konwiktu, Niemcy i pozostali Żydzi.

Opowiadanie Hirscha przedstawia historię Michaela Boskina, żydowskiego chłopaka bez rodziny, który nieprzytomny trafia do Ostrowa zza rosyjskiej granicy. Przygarnia go rodzina Kiwi. Opowiadanie kończy nagły wyjazd głównego bohatera z miasta wieczornym pociągiem do Berlina – decyzja podjęta w odruchu, po domowej sprzeczce z przybraną rodziną.

Hirsch podkreśla w Przy granicy odczucie obcości, jakie bohater opowiadania odczuwa wobec żydowskiej wspólnoty miasteczka, także wobec rodziny Kiwi. Jednak chociaż współżycie mieszkańców miasteczka wyznających religię chrześcijańską i żydowską w (…) opowiadaniu staje się tematem centralnym, to zbudowany na tym założeniu (…) konflikt nie jest z punktu widzenia narracji centralny – zauważa polski tłumacz i badacz twórczości Hirscha, prof. Roman Dziergwa.

Dzień targowy na Rynku w Ostrowie w 1906 roku

Jak zauważa w swoim tekście o Hirschu i o opowiadaniu Przy granicy Dziergwa, literatura Południowej Wielkopolski jako fenomen historyczno-literacki regionu nie była nigdy specjalnym obiektem badań i nie doczekała się dotychczas monografii, jednak przez wiele [ostatnich] lat zdążyły ukazać się godne uwagi pozycje badające i opisujące ten temat. Zacierana w  przeszłości wielokulturowość Wielkopolski powoli wraca do świadomości mieszkańców regionu i budzi ich zainteresowanie. Choć, jak podkreśla tłumacz Hirscha, odbywa się to z pewnymi oporami, ponieważ we wzajemnych stosunkach króluje ciągle jeszcze stereotypowe myślenie i resentymenty będące już wcale nie konsekwencją zaborów, lecz skutkiem ideologii nazistowskiej i komunistycznej, II wojny światowej.

Publikacja Ostrowskich opowieści Hirscha, w której to książce zamieszczono powieści Lampion i Przy granicy (ta ostatnia była pierwotnie częścią innej powieści), to bardzo ważny krok w stronę pamięci o Wielkopolsce wielokuturowej i wieloreligijnej. A przy tym to naprawdę ciekawa proza.

Obok zamieszczamy 1 rodział powieści Leo Hirscha – w zakładce Przy granicy - fragment powieści Leo Hirscha – oraz – w zakładce Przywracanie utraconej pamięci – tekst jego tłumacza prof. Romana Dziergwy o twórczości pisarza pt. Przywracanie utraconej pamięci. Literatura niemieckojęzyczna w Południowej Wielkopolsce a Leo Hirsch.

Dziękuję prof. Romanowi Dziergwie z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Witoldowi Banachowi, dyrektorowi Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, za udostępnienie i zgodę na publikację na Chaim/Życie tłumaczenia opowiadania Leo Hirscha oraz artykułu o pisarzu i jego tekście.