O Tollerze i inspiracji jego tekstami, a także o stworzonym przez siebie w Szamocinach, niewielkim mieście koło Chodzieży, Ośrodku Stacja Szamocin oraz Teatrze Stacja Szamocin - pisze dla Chaim/Życie ich twórczyni Luba Zarembińska.

Kim był Toller?

Ernst Toller wyrósł w Szamocinie w dość zamożnej żydowskiej rodzinie, chodził do szkół w tym mieście, a potem w Bydgoszczy, ale jego działalność literacka i polityczna rozegrała się w Niemczech. Wychował się w kulturze niemieckiej i w tym języku również pisał. Po wybuchu I wojny światowej będąc wówczas studentem ekonomii politycznej, na ochotnika zaciągnął się do wojska niemieckiego i walczył pod Verdun. Niedolny do służby wojskowej z powodu depresji, którą przeszedł, związał się z w Monachium z pacyfistycznymi artystami i myślicielami oraz wstąpił do jednej z niemieckich partii socjalistycznych. W 1918 roku brał udział w rewolucji listopadowej, która wybuchła w Niemczech wskutek wojennej klęski państwa - został wówczas na krótko przywódcą Bawarskiej Republiki Rad, która została stłumiona w maju 1919 roku przez siły posłuszne socjaldemokratycznemu rządowi Niemiec.

W więzieniu, w którym Toller spędził pięć lat za udział w rewolucji, Toller skończył swój pierwszy dramat Die Wandlung, który wystawiany od września 1919 roku w Berlinie zdobył duży rozgłos i napisał kolejne sztuki, m.in. Masse Mensch, Die Maschinenstürmer i Der deutsche Hinkemann. Po uwolnieniu w 1924 roku zamieszkał w Berlinie - w tym samym też roku wystawiono w stolicy jego najbardziej znany dramat Hoppla, wir Leben! Pisze ekspresjonistycznie, a jego sztuki wydawane są także w języku jidysz i hebrajskim. Nadal udzielał się również politycznie - był m.in. członkiem Grupy Rewolucyjnych Pacyfistów.

Kiedy w 1933 roku Hitler przejmuje władzę w Niemczech, od kilku miesięcy Toller przebywa w Szwajcarii. Jego teksty szybko trafiają na listę dzieł zakazanych, a wydane sztuki zostają publicznie spalone.

Następne lata Toller spędza w Wielkiej Brytanii i UAS - wystawia swoje sztuki i jest wykładowcą, Osiedla się w Nowym Jorku, nadal cierpi na depresję, na którą zachorował w okopach I wojny światowej. 22 maja 1939 roku popełnia samobójstwo w swoim nowojorskim pokoju hotelowym.

To pani nie wie?

Scena zbiorowa ze spektaklu "Długa Ulica Umarłych"

54 lata później, w maju 1993 roku Luba Zarembińska, reżyserka i animatorka pracująca już w Szamocinie, gdzie prowadziła miejscową grupę teatralną Teatr 44, przechodzi przez ulicę.

Szliśmy przed wyjazdem z dyrektorem domu kultury Janem Kajrysem na zakupy - pisze w swoim tekście o Tollerze i stacji Szamocin, który zamieszczamy obok pod nazwą „O Ernście Tollerze i Stacji Szamocin”. Gdy przeszliśmy na drugą stronę ulicy zagadnęła nas po niemiecku starsza kobieta z laską w ręce. Spytała nas, czy wiemy, w którym domu urodził się Ernst Toller.

- Kto to Ernst Toller ? - zapytałam.

- Ernst Toller - powtórzyła. - Poeta, dramaturg, polityk żydowskiego pochodzenia. Urodził się w Szamocinie.

To pani jest reżyserką i pani nie wie!

To pierwszy z planowanych przez autorkę tekstów o odkrywaniu w Szamocinie i w Polsce tego niemieckiego ekspresjonisty, Wielkopolanina, które zamieścimy na Chaim/Życie..