Na terenie kirkutu – na miejscu, gdzie dawniej stał dom przedpogrzebowy – odsłonięto zbudowany z fragmentów macew pomnik upamiętniający cmentarz a w innym miejscu ustawiono lapidarium z macew, które udało się złożyć i zespolić z innych kawałków. Większość prac, a składało się na nie wiele różnych działań, przeprowadzono społecznie.

Pomnik z fragmentów macew wydobytych podczas prac remontowych w Trzemesznie

Na uroczystość przybyło kilkadziesiąt osób, prócz władz i mieszkańców miasta, m.in. młodzieży, także delegacje z innych miast regionu oraz z Poznania i Łodzi. Rabin Dawid Szychowski odmówił modlitwę za zmarłych El male rachamim, a proboszcz parafii trzemeszeńskiej ks. Piotr Kotowski Ojcze nasz i Wieczny odpoczynek.

Dalsze uroczystości odbyły się w Środowiskowym Domu Samopomocy – m.in. Katarzyna Sudaj, która przewodziła trzemeszeńskim społecznikom, opowiedziała tam o historii Żydów w Trzemesznie.

Cmentarz żydowski w Trzemesznie, mieście położonym na wschód od Gniezna, powstał na niedużym wzgórzu w I poł. XIX wieku we wsi Zieleń, około kilometr od centrum miasta (dziś to ul. Orchowska), naprzeciw cmentarza ewangelickiego. W 1999 roku podczas remontu ulicy Ogrodowej odnaleziono w krawężnikach kilkadziesiąt kawałków macew pochodzących z kirkutu, którymi Niemcy posłużyli się jako materiałem budowlanym. Nekropolia została zniszczony podczas II wojny światowej, a okres powojenny do tego się przyłożył.

Złożone z kawałków i zespolone macewy na cmentarzu w Trzemesznie

W 2021 roku miejscowi społecznicy oraz władze miasta rozpoczęli starania o upamiętnienie danej mniejszości żydowskiej Trzemeszna i umieszczenie na terenie dawnego kirkutu przechowywanych przez miasto macew. Burmistrz Trzemeszna powołał wówczas zespół ds. jego uporządkowania i upamiętnienia. Prace w większości były wykonywane społecznie, a finanse pozyskano m.in. ze Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny, Funduszu Dziedzictwa Narodowego, oraz ze zbiórki społecznej. Podczas prac m.in. oczyszczono macewy, przetłumaczono z hebrajskiego i niemieckiego inskrypcje na nich, zespolono z kawałków macewy, które nadawały się do tego.

O uroczystości oraz o etapach prac nad stworzeniem pomnika lapidarium na trzemeszeńskim cmentarzu można przeczytać więcej tutaj:

https://palukimogilno.pl/artykul/otwarcie-lapidarium-cmentarza/1181874; https://zydzi-trzemeszno.pl/cmentarz/lapidarium/budowa-lapidarium/

Fotografie Katarzyna Sudaj, portal palukimogilno.pl