Piotr Wąsowicz, dyrektor Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury i Biblioteki Publicznej w Dąbiu nieopodal Koła napisał tekst o historii społeczności żydowskiej swojej miejscowości i nadał mu tytuł: Znaczący fragment dziejów. Publikujemy go obok (trzeba kliknąć na frazę: Znaczący fragment dziejów - Żydzi w Dąbiu).

W tym małym mieście na wschodnich rubieżach Wielkopolski pozostających w XIX wieku pod panowaniem rosyjskim, Żydzi byli znaczącą grupą, dochodzącą do jednej trzeciej wszystkich mieszkańców. Przed 1939 rokiem żyło ich tutaj ok. 1100-1300. Dąbieccy Żydzi stali się też jednymi z pierwszych ofiar Holokaust - na nich poniekąd Niemcy eksperymentowali rozwijając zbrodniczy „program” eksterminacji, zastosowany wkrótce w Auschwitz-Birkenau. Już w połowie grudnia 1941 roku wywieźli z Dąbia około tysiąca zgromadzonych w getcie Żydów na masową śmierć do Kulmhof - gdzie ginęli od spalin w autach-komorach gazowych.

Opracowanie Piotra Wąsowicza jest pierwszym szerszym ujęciem historii Żydów w Dąbiu. Zostało przedstawione we wrześniu 2020 roku na konferencji pt. „Dąbie. Miasto wielu kultur” i zamieszczone w materiałach pokonferencyjnych wdanych pod tym samym tytułem przez Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Towarzystwo Przyjaciół Miasta Dąbie. Jak na nieco ponad dwutysięczną społeczność tego miasteczka - duże osiągnięcie!

Ta publikacja pokazuje wprost, w szeregu tekstów i na przykładzie bardzo małego miasta, jak bogata i spleciona narodowościowo oraz religijnie była niegdyś Wielkopolska: obok Polaków mieszkali Niemcy, obok Niemców Żydzi, ich dzieci chodziły razem do jednej szkoły, we władzach miasta zasiadali przedstawiciele wszystkich, kupowano towary w składzie Żyda, Polaka czy Niemca i u takich samych rzemieślników zamawiano albo naprawiano rzeczy. A w Dąbiu ta wielonarodowość była jeszcze bogatsza, bo w okolicy osiedliło się wielu Olędrów i mieszkało parę tysięcy mariawitów.

Przedstawiamy tekst szczególnie interesujący dla dąbian i wszystkich pochodzących z Dąbia. Dla innych nieobowiązkowy, ale kierujący do publikacji, która przez pryzmat tego miasteczka opowiada także o utraconej wielokulturowej Wielkopolsce - nieważne z zaboru rosyjskiego, czy niemieckiego.

Dziękuję Piotrowi Wąsowiczowi za zgodę na publikację tekstu, który pierwotnie ukazał się w książce: "Dąbie. Miasto wielu kultur", Warszawa 2020, s.192, oraz za udostępnienie fotografii.