Grupy te prezentowały bardzo wysoki poziom wiedzy i kultury, co przez długi okres czasu pomagało im w zachowaniu własnych obyczajów, liturgii i tradycji. Nawet małżeństwa z aszkenazyjczykami były przez zdecydowaną większość uznawane za naruszenie grupowych więzi. Postawa ta uległa zmianie dopiero po upływie wielu dziesięcioleci.

Na ziemiach polskich kolonie sefardyjskich Żydów powstały w XVI i XVII wieku jedynie w kilku większych ośrodkach miejskich, między innymi w Krakowie, Zamościu i Lwowie, a więc w miastach położonych na ważnym szlaku handlowym, łączącym kraje Europy Zachodniej ze Wschodem. Na dworze królewskim i na dworach polskich magnatów pojawiło się wówczas wielu lekarzy z Włoch i z Bliskiego Wschodu, którzy dali początek kilku znanym sefardyjskim dynastiom, między innymi rodzinom Lima, Kalahora czy Fortis. Równie ważne było osiedlenie się grupy rabinów, którzy zasilili szeregi uczonych i talmudystów skupionych w największych uczelniach rabinackich ówczesnej Rzeczypospolitej: w Krakowie, Poznaniu i Lublinie. Wśród nich pojawili się także potomkowie znanej sefardyjskiej rodziny Abarbanell, której korzenie sięgają Hiszpanii, Portugalii i Włoch.

W żydowskich encyklopediach rodzinie Abarbanell poświęca się najczęściej kilka artykułów. Różna jest wprawdzie pisownia tego nazwiska: Abrabanel, Abrawanel, Brabanel, Abarbanel, Abbarbanel, niemniej wszyscy, którzy je noszą, wywodzą się z tego samego hiszpańskiego pnia. Wśród najwybitniejszych przedstawicieli tego rodu biografistyka wymienia Judę Abrabanela z Kordoby, skarbnika i głównego poborcę podatków króla Kastylii Sancho IV (1284-1295) i Ferdynanda IV (1295-1312), Samuela Abrabanela z Sewilli, posiadającego ogromne wpływy na kastylijskim dworze oraz jego syna Judę (zm. 1471), zajmującego się finansami Ferdynanda – infanta Portugalii. W gronie uczonych i rabinów na pierwszym miejscu pada imię Judy Abrabanela z Lizbony (1460 - ok. 1523), znanego jako Leo Hebraeus lub Leon Ebreo, filozofa, poety i lekarza, którego twórczość przyrównywano do dzieł Pico della Mirandoli. Drugim w kolejności jest Isaac Abrabanel z Lizbony (1437-1508), filozof, biblista i skarbnik króla Portugalii Alfonsa V. Kolejnym David Abrabanel z Hiszpanii (zm. 1667), założyciel reformowanej gminy żydowskiej w Londynie. Wśród członków włoskiej linii rodu na czoło wysuwają się Isaac Abrabanel, finansista, filozof i egzegeta, Josef Abrabanel z Neapolu i Jacob Abrabanel, prywatny bankier władcy Florencji Cosimo de’ Medici.

Na terenie Wielkopolski członkowie rodziny Abarbanell pojawili się w XVII wieku. Około połowy XVIII stulecia rabinem w Wolsztynie był Jarachmiel Abarbanell, który zmarł przed 1795 rokiem. W tym samym czasie zmarła również jego żona Salke z domu Lazarus. Ich synem był Jacob Jarachmiel, urodzony 15 kwietnia 1756 roku w Wolsztynie (wg innych danych 4 października 1761), naczelny rabin we Wschowie w latach 1779-1833. Z zachowanych źródeł wynika, że był on bardzo prawym i uczonym mężem. W swojej prywatnej bibliotece posiadał 44 księgi, co wskazuje na jego ogromne przywiązanie do wiedzy. Zmarł we Wschowie 30 czerwca 1833 roku. Był  trzykrotnie żonaty. Najpierw z Rebeką, zmarłą 11 kwietnia 1805 roku we Wschowie, następnie  z Malką Roeschen z domu Bożejewicz, urodzoną 17 października 1766 roku w Wieleniu, zmarłą 27 września 1825 roku we Wschowie i z Rebeką z domu Becker, urodzoną 1 stycznia 1771 roku w Kcyni.

Wszystkie dzieci Jacoba Jarachmiela przyszły na świat we Wschowie. Z grona sześciu synów tylko jeden – Hirsch Jacob – poszedł w ślady ojca. Według różnych źródeł urodził się 10 października - 1775, 1780 lub 1782 roku. Jego braćmi byli: Salomon Jacob, urodzony 6 czerwca 1774 (lub 1775) roku, późniejszy kupiec i handlarz wełną w Bojanowie i Berlinie, Benjamin, urodzony 19 lutego 1778 (lub 1779) roku, kupiec i handlarz wełną we Wschowie, Leizer (Lazarus), urodzony w 1782 roku, zmarły 3 października 1843 roku, również wschowski kupiec, Johannan (Joachim), urodzony 20 października 1785 roku (lub w 1784) i Manas (Manasses), urodzony 18 marca 1802 roku, kupiec w Ostrowie Wlkp. Jacob Jarachmiel miał również trzy córki: Zierel, urodzoną w 1795 roku, Rachelę, urodzoną w 1798 roku, żonę kupca i handlarza Lazarusa Jacoba Cohna ze Wschowy oraz Sarę Freude, urodzoną 16 kwietnia 1807 roku.

Hirsch Jacob Abarbanell swoje pierwsze nauki pobierał u ojca. Następnie kształcił się w Głogowie i w Lesznie, w tamtejszej uczelni talmudycznej (jesziwie), między innymi u Nachmanna Berlina, Joshuy Falka i Jehudy Leiba Kalischera. Był także ulubionym uczniem Jacoba Lissy, który nie tylko bardzo go cenił, ale jak twierdzili współcześni, także faworyzował. Z czasem został jego bliskim przyjacielem i powiernikiem. Po osiedleniu się w 1808 roku na stałe w Lesznie, poza studiami talmudycznymi Abarbanell trudnił się także drobnym handlem. W archiwalnych dokumentach odnotowany został jako kramarz.

W 1828 roku Abarbanell postanowił rozpocząć karierę jako rabin i przyjął posadę asesora rabinackiego przy gminie żydowskiej w Lesznie. W aktach pojawił się m.in. jako rabin pomocniczy (niem. Nebenrabbiner). W 1833 roku, po śmierci swojego ojca, na krótko objął urząd naczelnego rabina w rodzinnej Wschowie. Po powrocie do Leszna został drugim asesorem rabinackim z rocznym wynagrodzeniem 150 talarów. W 1834 roku, dokładnie 17 lipca, znalazł się w grupie leszczyńskich Żydów, którzy otrzymali patenty naturalizacyjne – dokumenty potwierdzające uzyskanie praw obywatelskich.

W 1845 roku, po śmierci rabina Isaaca Itziga Heldensteina, Abarbanell został pierwszym asesorem oraz zarządcą rabinatu. Był także drugim dajanem, czyli sędzią sądu rabinackiego i jako taki aprobował kilka dzieł, w tym rytuał uboju Phoebusa Fraenkla (1845), rękopisy Isaaca Goldsteina (1846) oraz kolejne z wydań jednej z najbardziej uznanych prac Jacoba Lissy, Nachalat Jacob (1849). Abarbanel jako uczony i talmudysta miał także grupę swoich uczniów, w tym Louisa Weyla, późniejszego rabina we Frankfurcie nad Odrą. A także dr. Louisa Loewe'go z Białej, orientalistę, absolwenta uczelni teologicznych w Lesznie, w morawskim Mikulovie (niem. Nikolsburg) i w Bratysławie (niem. Pressburg) oraz Uniwersytetu w Berlinie -

późniejszego towarzysza podróży wielkiego orędownika sprawy żydowskiej i zwolennika rozwoju żydowskich osad rolniczych w Palestynie barona Mosesa Montefiore )pioniera oświetlenia gazowego w Wielkiej Brytanii oraz szeryfa Londynu i Middlesex).

W 1809 roku Hirsch Abarbanell poślubił w Lesznie Reisel Moll, urodzoną w 1786 roku, córkę leszczyńskiego kupca Loeba Wolfa i jego żony Beile. Reisel Abarbanell zmarła 18 lipca 1833 roku (2 dnia miesiąca Aw 5583 roku wg kalendarza żydowskiego). Mieli dziewięcioro dzieci, czterech synów i pięć córek. Wszyscy przyszli na świat w Lesznie, jednak daty ich urodzeń w różnych dokumentach różnią się między sobą. Malchen urodziła się 10 sierpnia 1811 roku. Najstarszy syn Raphael, 15 maja 1813 roku. Mirjam (Marianne), urodziła się 20 lipca 1815 roku, zmarła 12 grudnia 1835 lub 22 stycznia 1836 roku (tj. 3 Szwat 5596). Fanny (Flora, Vogel) urodziła się 27 września 1817 lub 2 września 1818 roku. Była żoną handlarza i kupca Isaaca Sandberga ze Szlichtyngowej gdzie zamieszkała, by z czasem przenieść się z mężem i dziećmi do Wschowy i Leszna. Kolejny z synów, Loebel Wolf (Louis), urodził się 10 października 1819 roku. Osiadł jako kupiec w Rychtalu koło Namysłowa na Dolnym Śląsku. Był żonaty z Henriettą Lessler z Leszna, córką kupca Loeba Lesslera i Charlotty z domu Caro. Karoline urodziła się 13 maja 1820 roku, a jej młodszy brat Rachmiel (Jarachmiel, Rudolph) 8, 11 lub 14 kwietnia 1822 roku. W źródłach wymieniany był jako handlarz wyrobów futrzarskich. W lutym 1850 roku Rachmiel poślubił w Lesznie swoją kuzynkę, Rosalię Abarbanell z Bojanowa (ur. 18 lipca 1817), córkę kupca Salomona Jacoba Abarbanella i Roeschen z domu Prager. Zülke (Caecilie) urodziła się 2 kwietnia 1826 roku. We wrześniu 1859 roku wyszła za mąż za wrocławskiego kupca i handlarza futer Manassesa Joachimsthala. Najmłodszy z rodzeństwa, Joseph, urodził się w 1827, a zmarł w 1832 roku w Lesznie.

W księgach meldunkowych odnotowano dwa adresy zamieszkania Hirscha Jacoba Abarbanella w Lesznie. W 1810 roku był to dom przy ówczesnej Badergasse 805 (obecnie ul. Łaziebna). Od początku lat trzydziestych XIX wieku - aż do śmierci - mieszkał on przy dawnej Kostenerstrasse pod numerem 718 (obecnie ul. Gabriela Narutowicza). Zmarł 25 lutego 1866 roku w Lesznie, w wieku 90 lat. Pochowano go na żydowskim cmentarzu, na wzgórzu rabinów.

Artykuł napisany do planowanej książki o leszczyńskich Żydach pt. „Święta gmina Leszno”. Dziękuję autorowi za jego udostępnienie portalowi Chaim/Życie.