Przedstawiamy te postaci w krótkich, encyklopedycznych notkach.

Raphael Jacob Kosch - lekarz i deputowany

Najbardziej znanym żydowskim politykiem z Wielkopolski był Raphael Jacob Kosch, lekarz i deputowany do pruskiego parlamentu (Landtagu). Urodził się on 5 października 1803 roku w Lesznie jako syn tutejszego kupca. W 1812 roku wraz z rodzicami przeprowadził się do Królewca, rodzinnego miasta matki. Tam ukończył gimnazjum i studia medyczne. W Królewcu prowadził praktykę medyczną i dał się poznać jako inicjator wielu akcji charytatywnych. Przez szereg lat pozostawał radnym miejskim i członkiem, a następnie przełożonym zgromadzenia reprezentantów gminy żydowskiej. Dał się także poznać jako czynny polityk i jeden z liderów wolnościowego ruchu liberalnego w Prusach Wschodnich. W 1848 roku został wybrany jako delegat do Pruskiego Zgromadzenia Założycielskiego, a następnie jako poseł do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie. W uznaniu jego zasług powołano go na stanowisko drugiego, a następnie pierwszego wiceprezydenta Zgromadzenia. Był jednym ze współtwórców nowej konstytucji Prus. W 1849 roku jako reprezentant Królewca zasiadał także w II Izbie Parlamentu - Pruskim Landtagu.

Po odzyskaniu wpływów przez reakcję Kosch wycofał się ze sceny politycznej, koncentrując się wyłącznie na praktyce lekarskiej. Wielokrotnie jednak podejmował polemikę z głoszonymi przez niektórych niemieckich polityków poglądami o charakterze antysemickim. W 1861 roku głosami wszystkich wyborców z Królewca został ponownie wybrany deputowanym do Pruskiego Sejmu Krajowego. Zasiadał w nim do śmierci jako jeden z przywódców Mieszczańskiej Partii Postępowej. Do jego największych sukcesów w tym okresie należało wywalczenie nietykalności poselskiej oraz doprowadzenie do zniesienia w 1869 roku hańbiącej formuły przysięgi żydowskiej, tzw. „more judaico”. Od 1863 roku był nieprzerwanie przewodniczącym sejmowej komisji regulaminowej. Wielokrotnie zabierał też głos w sporze konstytucyjnym o utworzenie Rzeszy Niemieckiej. Przez kilku lat był jedynym Żydem, który zasiadał w pruskim parlamencie.

Zmarł 27 marca 1872 roku w Berlinie. Pochowano go na cmentarzu żydowskim w Królewcu.

Stephan Born - twórca pierwszej organizacji robotniczej

Kolejną znaczącą osobowością był Stephan Born, a właściwie Simon Buttermilch, założyciel pierwszej niemieckiej politycznej organizacji robotniczej Allgemeine deutsche Arbeiter-Verbrüderung.

Born urodził się 28 grudnia 1824 roku w Lesznie jako syn kuśnierza Meyera Buttermilcha. W 1842 roku z niewyjaśnionych przyczyn ojciec zmienił nazwisko swoim synom. W latach 1840 - 1845 Simon uczył się w Berlinie jako pomocnik drukarza i pracował jako zecer. W 1846 roku wyjechał do Francji, gdzie bliżej związał się ruchem komunistycznym. W okresie tym zaprzyjaźnił się między innymi z Fryderykiem Engelsem. W 1847 roku, podczas pobytu w Belgii utrzymywał również kontakty z Karolem Marksem. W okresie Wiosny Ludów, jako zwolennik i działacz ruchu socjalistycznego, stworzył pierwszą w Niemczech organizację robotniczą. Był także wydawcą, w latach 1848-1849, pierwszego niemieckiego czasopisma robotniczego Das Volk, organu berlińskiego Komitetu Centralnego. W 1849 roku był z ramienia Stowarzyszenia Robotniczego w Lipsku deputowanym do tamtejszej Komisji Krajowej.

Po wyjeździe do Szwajcarii w 1849 roku osiadł w Zurychu gdzie podjął studia w zakresie anatomii, optyki i historii filozofii. W latach 1850-1852 prowadził własną drukarnię w Murten, a od 1854 do 1856 roku pracował jako nauczyciel w Zurychu. W latach 1860-1878 był profesorem filozofii w Neuchatel, a potem w Bazylei. Habilitował się w 1878 roku. Był wydawcą Basel Nachrichten. Zmarł w Bazylei 4 maja 1898 roku.

David Born - twórca zielonych płuc Berlina

Z polityką, choć na mniejszą, samorządową skalę, związany był też straszy brat Stephana Borna, David Buttermilch (Born). Urodził się 30 października 1817 roku w Lesznie. Był znanym berlińskim przedsiębiorcą. Po objęciu w 1871 roku funkcji dyrektora Landerwerb-und Bauvereins auf Aktien przystąpił do utworzenia dzielnicy Freidenau, zielonych płuc berlińskiej aglomeracji.

Zmarł 17 marca 1879 roku w Schönbergu koło Berlina. Jego imieniem nazwano w niemieckiej stolicy dwie ulice, jedną w dzielnicy Tempelhof-Schönberg, drugą w dzielnicy Steglitz-Zehlendorf.

Adolf Hepner - więzień i amerykański dziennikarz

Adolf Hepner urodził się 24 listopada 1846 roku w Śmiglu. Był synem handlarza zbożem i pierwszym socjaldemokratycznym kandydatem na deputowanego miejskiego we Wrocławiu. Po ukończył gimnazjum w Lesznie kształcił się we wrocławskim Seminarium Rabinackim i jednocześnie studiował na uniwersytetach we Wrocławiu i w Berlinie. W okresie studiów związał się z ruchem socjalistycznym. Utrzymywał bardzo bliskie kontakty z przywódcami i teoretykami socjaldemokracji niemieckiej, Augustem Beblem - współzałożyciel Socjaldemokratycznej Partii Robotników - oraz Karolem Liebknechtem. Jako przeciwnik pruskiego militaryzmu i wojny z Francją został wraz z nimi oskarżony o zdradę stanu w słynnym procesie lipskim i osadzony w więzieniu w latach 1872-1874. Po powrocie do Wrocławia prowadził księgarnię.

W 1882 roku Hepner wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Saint Louis. Był redaktorem i wydawcą dziennika  St. Louis Tageblatt i czasopisma Westliche Post. W 1908 roku powrócił do Niemiec i osiadł w Monachium, gdzie zmarł w końcu kwietnia 1923 roku. Był autorem kilku książek.

Eduard Wolff - znakomity mówca i działacz

Jako ostatni na scenę polityczną wkroczył Eduard Wolff, leszczyński adwokat, notariusz i radca prawny. Urodził się 6 marca 1852 roku w Lesznie. Był synem pochodzącego ze Zdun mistrza stolarskiego Eliasa Wolffa. Uczęszczał do leszczyńskiego Gimnazjum im. Komeńskiego, gdzie w 1872 roku uzyskał świadectwo maturalne. Prawo i nauki polityczne studiował we Wrocławiu i w Lipsku. W 1882 roku podjął w Lesznie pracę jako adwokat posiłkowy. W 1897 roku miała miejsce jego nominacja na notariusza, a następnie na radcę prawnego. Wspólnie ze swoim kuzynem, Maxem Wolffem, prowadzili kancelarię adwokacką i notarialną.

Wolff był członkiem liberalnej Niemieckiej Partii Ludowej (Volkspartei). Jako jej przedstawiciel od 1890 roku do swojej śmierci pozostawał członkiem rady miejskiej w Lesznie. Przez dwa lata piastował także funkcję przewodniczącego rady (1892-1894), z której zrezygnował ze względu na pogarszający się stan zdrowia.

W 1900 roku, z szóstego poznańskiego okręgu wyborczego: Wschowa - Leszno - Rawicz - Gostyń, został z ramienia Partii Ludowej wybrany do Pruskiego Sejmu Krajowego (Landtagu). Jako deputowany przez trzy kolejne kadencje zasiadał w ławach sejmowych. Wsławił się jako znakomity mówca i autor licznych projektów zmian w prawie krajowym. Był członkiem wielu komisji parlamentarnych i niezwykle skutecznym politykiem. W uznaniu za swoją pracę został przez rząd Prus odznaczony orderem Czerwonego Krzyża.

Zarówno na forum rady miasta Leszna jak i na forum parlamentu podkreślano jego dokładność i precyzję działania oraz wskazywano na gotowość do podejmowania współpracy we wszystkich sprawach służących interesowi państwa i społeczeństwa. Cechy te i jego nieugięta postawa przez wiele lat zjednywały mu poparcie oraz głosy wyborców. Powszechnie znany był ze swojej dobroczynności  i otwartości. W Lesznie przewodził między innymi towarzystwu samopomocowemu Harmonia.

Eduard Wolff zmarł 31 maja 1914 roku w Berlinie na udar mózgu. Pochowano go na cmentarzu żydowskim Weissensee w Berlinie.

Artykuł został pierwotnie opublikowany w „Informatorze kulturalnym i turystycznym południowo-zachodniej Wielkopolski” 2005, nr 1, s. 27-29. Wersja poprawiona.